| |
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) i deficytu uwagi
(ADD)
Definicje:
ADD (attention deficit disorder), czyli zaburzenie związane z deficytem uwagi, to zespół objawów pojawiających się we wczesnym okresie rozwojowym u dziecka, które wykazuje niezdolność do koncentracji uwagi, ciągłą impulsywność oraz zwiększoną aktywność motoryczną. Nasilenie nadpobudliwości może zmniejszyć się po okresie pokwitania, ale trudności w zakresie koncentracji uwagi i impulsywność pozostają, mając charakter trwały i chroniczny. Omawiany zespół objawów nie może być przypisany upośledzeniu umysłowemu, głuchocie, ślepocie, znaczącym neurologicznym uszkodzeniom czy poważnemu zaburzeniu emocjonalności (np. psychozie czy autyzmowi). Zaburzenie to w przeszłości określano różnie, np. jako: hyperkinezję, zespół hyperkinetyczny, zespół dziecka nadruchliwego, mikrouszkodzenie mózgu, mikrodysfunkcję mózgową (A. Reber, 1985; C. Whalen, B. Henker, 1980; H. Nartowska, 1972; R. Barkley za: S. Tucholska, 1992).
Obecnie nie mówi się już o syndromie izolowanego zaburzenia deficytu uwagi (attention deficit disorder ADD), lecz o zespole zaburzeń deficytu uwagi i nadpobudliwości psychoruchowej (attention deficit hyperactivity disorder - ADHD).
Objawy ADHD i innych zaburzeń (DAMP, ODD, CD):
Według systemu klasyfikacyjnego Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (APA, DSM - IV) podstawowymi objawami nadpobudliwości są:
1. Deficyt uwagi.
2. Impulsywność.
3. Nadmierna aktywność ruchowa nazywana nadruchliwością.
W DSM - IV przyjmuje się następujące kryteria diagnostyczne zespołu ADHD:
może wystąpić zespół objawów wymienionych wyżej w pozycji pierwszej lub drugiej,
sześć lub więcej spośród niżej zamieszczonych symptomów deficytu uwagi występowało przez okres co najmniej sześciu miesięcy w stopniu, który wskazuje na nieprzystosowanie społeczne i jest to niewspółmierne do poziomu rozwojowego jednostki.
Deficyt uwagi:
często nie jest w stanie zwrócić większej uwagi na szczegóły lub popełnia błędy, świadczące o bezmyślności w działalności
szkolnej, pracy lub przy wykonywaniu innych zajęć,
często wykazuje trudności w skupieniu uwagi na zadaniach o charakterze pracy lub podczas zabawy;
często nie wydaje się słuchać tego, co się bezpośrednio do niego mówi,
często nie stosuje się do wskazówek oraz nie jest w stanie dokończyć rozpoczętej pracy, wypełniać obowiązków w szkole
lub w miejscu pracy (nie jest to wynikiem zachowania buntowniczo - opozycyjnego, ani nie jest spowodowane niemożnością
zrozumienia wskazówek),
często ma trudności z organizacją i planowaniem działań,
często unika, nie lubi lub jest niechętny do podejmowania zadań, przedsięwzięć, które wymagają wydłużonego wysiłku
umysłowego (jak np. praca domowa),
często gubi przedmioty, rzeczy niezbędne do wykonania zadań lub czynności (zabawki, przybory szkolne, ołówki, kredki,
książki lub narzędzia),
często łatwo rozprasza się zewnętrznym bodźcem,
często zapomina, co ma zrobić w danym dniu.
Sześć lub więcej spośród niżej zamieszczonych symptomów nadruchliwości - impulsywności występowało przez okres przynajmniej sześciu miesięcy w stopniu, który wskazuje na nieprzystosowanie społeczne i jest to nieadekwatne do poziomu rozwojowego jednostki.
Nadruchliwość:
często nerwowo porusza, bębni palcami lub stopami i wierci się w miejscu siedzenia,
często opuszcza zajmowane miejsce w klasie lub w innych sytuacjach, w których wymagane jest pozostanie na miejscu,
często biega po klasie i wchodzi na różne przedmioty w sytuacjach, w których jest to uznane za niestosowne
(u młodzieży i dorosłych może sprowadzać się to subiektywnego odczucia niepokoju),
często wykazuje trudności w spokojnym i cichym zachowywaniu się podczas zabaw lub w czasie wolnym,
często "jest w biegu" lub zachowuje się jakby było "napędzane motorem",
często za dużo mówi, jest gadułą.
Impulsywność:
często za szybko odpowiada, nie słuchając do końca pytania,
często ma trudności w oczekiwaniu na swoją kolej (np. przy wydawaniu posiłków),
często wtrąca się do rozmowy prowadzonej przez inne osoby lub przeszkadza innym w pracy, w zabawie,
niektóre symptomy nadruchliwości, impulsywności lub deficytu uwagi, które spowodowały zaburzenie były obecne przed
7 rokiem życia,
opisane objawy są obserwowalne w dwóch lub więcej środowiskach (takich jak: szkoła, praca, dom rodzinny),
muszą istnieć wyraźne oznaki kliniczne tego zaburzenia w zakresie funkcjonowania społecznego, dydaktycznego
lub zawodowego,
opisane symptomy nie pojawiają się jako towarzyszące trwałym zaburzeniom rozwojowym, schizofrenii lub innym zaburzeniom
psychotycznym i umysłowym (takim jak zaburzenia nastroju, lęku, zespół osobowości niezsocjalizowanej, zaburzenia
osobowości).
W DSM - IV wymienia się następujące postaci zespołu deficytu uwagi i nadpobudliwości psychoruchowej:
postać z dominacją braku uwagi przez okres ubiegłych 6 miesięcy.
postać z dominacją nadruchliwości - impulsywności przez okres ubiegłych 6 miesięcy.
postać złożona, mieszana - przez okres ubiegłych 6 miesięcy.
W odniesieniu do osób (szczególnie młodzieży i dorosłych), które obecnie manifestują symptomy nie odpowiadające już w pełni powyższym kryteriom powinno się wyszczególnić postać "o częściowo wygaszonych objawach" (APA, 1994 za: Ch.Gillberg, 1998).
W literaturze skandynawskiej istnieje także inna, ciekawa koncepcja, wyjaśniająca istotę zjawiska braku uwagi i nadpobudliwości psychoruchowej. Wieloletnie skandynawskie doświadczenia badawcze na ten temat pozwoliły na wyróżnienie zespołu deficytów w zakresie uwagi oraz koordynacji ruchowej i percepcji (deficits in attention, motor control and perception - DAMP). Zespół DAMP odpowiada zarówno kryteriom ADHD (w szczególności postaci z dominacją braku uwagi), jak i kryteriom towarzyszącym tzw. zespołowi rozwojowych zaburzeń koordynacji (developmental coordination disorder - DCD) opisanym w DSM.
Zespół DAMP charakteryzują:
kryteria odpowiadające przyjętym przez DSM - dla wszystkich postaci ADHD,
kryteria odpowiadające przyjętym przez DSM - dla zespołu rozwojowych zaburzeń koordynacji (DCD),
znaczne pogorszenie poziomu funkcjonowania szkolnego lub społecznego.
Wyróżnia się przy tym 2 stopnie nasilenia objawów zespołu DAMP:
znaczny - w przypadku stwierdzenia symptomów odpowiadających postaci złożonej ADHD,
umiarkowany - w przypadku stwierdzenia symptomów, odpowiadających kryteriom ADHD albo postaci z dominacją braku uwagi, bądź też postaci z dominacją nadruchliwości - impulsywności, a nie postaci złożonej (O.Kadesjö, Ch.Gillberg za: Ch.Gillberg, 1998).
Symptomy nadpobudliwości i braku uwagi zbieżne z zaprezentowanymi opracowaniami można znaleźć u wielu innych autorów (por. H. Nartowska, 1972; D. Ross, S. Ross, 1976; C. Whalen, B. Henker, 1980; S. Tucholska, 1992).
Poza objawami ADHD, DCD, APA opublikowała symptomy i objawy syndromów: zachowania polegającego na przeciwstawianiu się, czy też zespołu zaburzeń prowokacyjno - buntowniczych (Oppositional Defiant Disorder - ODD) oraz zespołu zaburzenia zachowania (Conduct Disorder - CD). Obecność ODD i CD u osób nadpobudliwych psychoruchowo jest faktem potwierdzonym w badaniach (por. J. Biederman i in.,1997).
Objawy ODD są następujące:
często traci humor, wykazuje zmienność nastrojów,
często kłóci się z dorosłymi,
często czynnie buntuje się przeciwko przepisom, zasadom lub odmawia spełnienia próśb dorosłych, np. odmawia wykonania obowiązków w domu,
często celowo dokonuje rzeczy, które denerwują innych ludzi (np. zabiera nakrycia głowy),
często oskarża innych za swoje własne błędy,
jest często drażliwy lub łatwo go wyprowadzić z równowagi,
jest często zły i zawzięty,
jest często mściwy i karzący,
często przeklina lub używa obscenicznego języka.
Przynajmniej 5 spośród 9 powyższych objawów musi być obecnych częściej niż w grupie rówieśników. ODD często można stwierdzić do 18 roku życia i może ono przekształcić się w zespół zaburzenia zachowania (CD).
Objawy CD to:
dokonał kradzieży, nie będąc w kontakcie wzrokowym z ofiarą więcej niż jeden raz (w tym fałszerstwa),
uciekł z domu rodzinnego lub zastępczego, czy też poprawczego na noc przynajmniej dwa razy lub raz nie powracając,
często kłamie (nie po to by uniknąć kary cielesnej),
celowo dokonał podpalenia,
często wagaruje (w przypadku osoby dorosłej chodzi o absencję w pracy),
włamał się do czyjegoś domu, samochodu, budynku,
celowo zniszczył czyjąś własność (nie poprzez podpalenie),
był fizycznie okrutny dla zwierząt,
zmusił kogoś do czynów lubieżnych,
użył broni w więcej niż jednej bójce,
często wszczyna bójki,
dokonał kradzieży, będąc w kontakcie wzrokowym z ofiarą (np. rozbój, wymuszenie, napad z bronią w ręku),
był fizycznie okrutny dla ludzi.
Przynajmniej 3 z powyższych objawów powinny być widoczne przez okres minimum 6 miesięcy. ODD może, ale nie musi przekształcić się w CD. Jednostka może zatrzymać się jedynie na poziomie ODD, a przy zastosowaniu odpowiednich metod oddziaływań resocjalizacyjnych, CD może nie wystąpić. Zespół zaburzeń zachowania (CD) charakteryzuje się znacznie większym stopniem patologizacji niż zespół zaburzeń prowokacyjno - buntowniczych (ODD), z którego można wyrosnąć (APA, 1996).
Uwaga:
Cytowane w tym artykule definicje, pojęcia oraz fragmenty tekstu zaczerpnięto z prac autorów:
A. Reber (1985), C. Whalen, B. Henker (1980), H. Nartowskiej (1972) i S. Tucholskiej (1992).
|
