| |
Przyczyny agresji u dzieci
Definicja:
Przez agresję rozumiemy zachowania fizyczne, werbalne, symboliczne, kierowne złością i chęcią szkodzenia innym. Agresja oznacza zachowania napastliwe w postaci bójek, czy zastraszania kogoś. Mówimy o agresji fizycznej, bezpośrednio skierowanej na osobę lub rzecz - i słownej, w postaci pomówień, oszczerstw lub psychicznym niszczeniu drugiej osoby. Agresja może być bezpośrednia i przemieszczona. Szkodzenie za pomocą słów jest nazywane tyranizowaniem (bulling) i osaczaniem (mobbing). Chłopcy częściej stosują agresję fizyczną, a dziewczynki - werbalną. Mówi się też o agresji impulsywnej, kiedy jest reakcją na realne zagrożenie - lub instrumentalnej, która zmierza do osiągnięcia określonego celu i bardziej wiąże się z zachowaniami demoralizująco-przestępczymi.
Badnia światowe wykazują, że około 10% dzieci i młodzieży zachowuje się agresywnie, w tym około 9% to chłopcy, a 2%, to dziewczęta. U dzieci przejawiających zachowania agresywne w wieku 6 lat, 24% będzie przejawiało zaburzenia zachowania. Pojawienie się objawów między 6, a 12 rokiem życia doprowadza do niedostosowania społecznego w 16% przypadków, natomiast po 12 roku życia - ta wielkość zmniejsza się do 10%.
Badania polskie uczniów klas I-III z 1996 roku (G. Miłkowska-Olejniczak) mówią, że 69% dzieci brało udział w pobiciu i bójkach, 32,2% odbierało siłą rzeczy, 30,2% niszczyło cudze rzeczy, a 22,5% niszczyło rzeczy innych dzieci. Z kolei 15% biło młodszych kolegów. Zachowania agresywne uczniów wobec nauczycieli, jak wyśmiewanie, czy wulgarne odzywanie się występowały w 58%.
Jaką funkcję pełni agresja u dzieci:
jest obroną przed atakiem, dokuczaniem (jest wtedy nagrodą, kiedy inne dziecko przestanie
dokuczać),
przykuwa uwagę dorosłych,
psuje innym zabawę, kiedy dziecko jest ignorowane,
tak radzi sobie z frustracją, kiedy nie ma sukcesów (w grze, w nauce, itp),
jest elementem zabawy, zwłaszcza u chłopców między 8, a 10 rokiem życia,
jest badaniem możliwości władzy, granic, zdobywania pozycji,
ukryte pragnienie miłości (mimo, iż dziecko dostaje "negatywną wypłatę" otrzymuje przy okazji
uwagę dorosłego).
T. Gordon uważa, że agresji dzieci sprzyja: rozkazywanie, komenderowanie, ostrzeganie, upominanie, grożenie, moralizowanie, dawanie rad, robienie wyrzutów, pouczanie, osądzanie, kkrytykowanie, sprzeciwianie się, obwinianie, pochwała, jako manipulacja, wymyślanie, ośmieszanie, zawstydzanie, pocieszanie, gdy jest się w furii, reagowanie żartami, gdy dziecko płacze.
Agresja wynika z nieumiejętności przewidywania skutków własnych działań, braku stawiania granic i braku spójnego systemu wartości, nieuczenia konstruktywnego wyrażania złości.
Agresję nasila:
prowokacja, bo wzbudza gniew i cierpienie, pragnienie rewanżu oraz podważa dobre mnie-
manie o sobie,
pobudzenie emocjonalne,
media masowe (radio, telewizja, prasa),
normy i oczekiwania społeczne (uczenie się przez modelowanie, aktywizacja agresywnych
wzorców zachowania, osłabienie norm etycznych zakazujących krzywdzenie innego czło-
wieka).
Przeżywanie gniewu jest naturalne, ale to nie znaczy, że jest dobry i należy mu się poddawać. Można wykształcić w sobie nawyki emocjonalne i poznawcze kontrolujące gniew. Ludzie przez wieki opracowali wiele sposobów opanowania gniewu. Wymyślili sporty, aby w ramach reguł i ograniczeń wyzwalać i nagradzać agresję. Opanowaniu agresji służy religia z "nadstawianiem drugiego policzka ". Niektórzy sięgają po alkohol i narkotyki, a pokochanie wroga, chociaż jest trudne, to zapewne zdrowsze dla obu stron.
Z agresja związane sš mity: należy dać jej upust, ludzie pełni gniewu są produktem ciężkiego dzieciństwa, a kochający rodzice są w stanie nie dopuścić do wykształcenia się u dziecka skłonności do przemocy.
Spór o to, czy agresja jest wrodzona lub nabyta - jest odwieczny. Badania wykazały, że złe zachowania i agresja nie są zdeterminowane wyłącznie przez środowisko, ani wyłącznie przez biologię. Geny nie czynią przestępcy.
W psychologii znane są teorie wyjaśniające agresywne zachowania, w których są one rozumiane, jako instynkt, reakcje na frustracje, nawyk powstały w wyniku społecznego uczenia się.
Zygmunt Freud utrzymywał, że człowiek przychodzi na świat z przeciwstawnymi instynktami: życia (Erosem) i śmierci (Tanatosem). Sądził on, że instynkt śmierci jest często skierowany na zewnątrz, przeciw otaczającemu światu w postaci agresji. Energia służąca instynktowi śmierci jest stale generowana w organizmie i jeśli nie może się wyładować w małych dawkach i w sposób społecznie akceptowany, to będzie się gromadzić, aż wreszcie wybuchnie. Według psychoanalityków wyładowanie agresywnej pasji dostarcza poczucia oczyszczenia.
Autorem innej teorii kładącej nacisk na wrodzony charakter agresji był Konrad Lorenz (1966). Na podstawie badań na zwierzętach stwierdził, że agresja jest wrodzoną gotowością do walki, która jest niezbędna do przetrwania gatunku. Według niego agresja nie jest destrukcyjna. Odwoływał się do Darwina, według którego silniejsza, lepiej przystosowana jednostka ma szanse na przeżycie. Jednakże u zwierząt akt agresji w obrębie tego samego gatunku ustaje na sygnał uległości. Ludzie utracili zdolność hamowania agresji, dlatego stali się zabójcami.
W eksperymencie, w którym koty widziały matkę zabijającą szczury 87% kotów zabijało szczury. Kiedy były wychowywane w izolacji od szczurów, spontanicznie zabijało jedynie 45% kotów, natomiast kiedy rosły ze szczurami i nie widziały zabijania szczurów, tylko 17%. Ten eksperyment nie potwierdza teorii o wrodzonym charakterze agresji.
Inni badacze - Dollard i Miller upatrywali źródeł agresji w przeżywaniu frustracji, a więc w niemożności osiągnięcia celu. Uważali, że frustracja zawsze wyzwala jakąś formę agresji, a agresja zawsze jest następstwem frustracji. teorie tę poddano rewizji. Obecnie uważa się, że prawdopodobieństwo, iż ludzie dopuszczą się agresji zależy od ich wewnetrznej gotowości do agresji oraz sygnałów zewnętrznych, które wzbudza agresję. Może być reakcją na stan napięcia, jednak rozmiary jawnej agresji zależą od sposobu reagowania rodziców.
Niemożność osiągnięcia celu może wywołać też inne reakcje, np. lęk i przygnębienie, apatię, wycofanie się.
Teoria społecznego uczenia się agresji zakłada, że agresja jest zachowaniem społecznie wyuczonym, rezultatem norm, nagród i kar, modeli, z którymi zetknęła się jednostka. Ludzie uczą się agresji nie tylko na podstawie własnych doświadczeń, ale i obserwując innych ludzi, ponieważ uczą się nowych wzorców, które osłabiają zachowania wcześniej wyuczone. Cudze zachowanie ułatwia wykonanie podobnych reakcji, wzbudzając podobnie, jak u "modela" zachowania.
Taki eksperyment przeprowadzono w przedszkolu. Dzieci obserwowały modela zachowującego się agresywnie - na filmie, w komiksie, w życiu. Potem u dzieci wywołano lekką frustrację - pokazano im atrakcyjne zabawki i nie pozwolono się nimi bawić. Sfrustrowane dzieci przejawiały wiele naśladowczych zachowań. Dzieci, które nie obserwowały modela, nie były agresywne.
Naśladowanie agresywnych wzorców następuje niebywale szybko. Oglądając przemoc nabywamy, tzw. skrypt agresywnego zachowania, który przejawia się w zachowaniu. Badania wykazują, że im ktoś częściej oglądał w dzieciństwie agresywne filmy, tym częściej jako nastolatek i dorosły stosuje przemoc. Oglądanie przemocy wpływa na zmniejszenie lęku i powoduje, że jesteśmy wmniej wrażliwi na cierpienie ofiar. Efekt odczulania jest też wynikiem warunkowania, ponieważ scenom przemocy towarzyszą przyjemne emocje, np. popcorn i agresja kojarzy się wtedy pozytywnie.
Opracowanie: Anna Klinik, psycholog
|
