| |
Dojrzałość szkolna
DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA - podstawowe informacje dla rodziców.
Czemu służy obowiązkowe przygotowanie przedszkolne - czyli sześciolatek uczy się przez zabawę.
Dziecko w wieku 6 lat jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej.
Przygotowanie przedszkolne (wcześniej tzw. "zerówka") ma w swoim założeniu przygotować dziecko do wymagań stawianych przez szkołę w takich zakresach, jak:
- kształtowanie umiejętności społecznych: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach
zadaniowych,
- kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych. Wdrażanie do utrzymywania ładu i porządku,
- wspomaganie rozwoju mowy oraz innych komunikacyjnych umiejętności,
- wspieranie w rozwijaniu czynności intelektualnych, które dzieci stosują w poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia,
- wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dziecka,
- wdrażanie do dbania o bezpieczeństwo swoje i innych,
- wychowanie przez sztukę (muzykę, śpiew, taniec, różnorodne formy plastyczne) dziecko w roli aktora i widza,
- wspomaganie rozwoju umysłowego poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowań technicznych,
- pomaganie w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń,
- wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt,
- wspomaganie rozwoju intelektualnego wraz z edukacją matematyczną,
- tworzenie warunków do doświadczeń językowych w zakresie reprezentatywnej i komunikatywnej funkcji języka (ze szczególnym
nabywaniem umiejętności czytania i pisania),
- wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne,
- przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem obcym nowożytnym.
ODROCZENIE OBOWIĄZKU SZKOLNEGO
W przypadkach uzasadnionych ważnymi przyczynami rozpoczęcie spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego (czyli pójście do klasy pierwszej) może być odroczone, nie dłużej jednak niż o jeden rok.
Decyzję w sprawie odroczenia obowiązku szkolnego podejmuje dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w obwodzie której dziecko mieszka, po zasięgnięciu opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Odraczanie dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną jest również możliwe, ale na innych zasadach. O szczegóły prosimy pytać w placówkach lub bezpośrednio w naszej Poradni.
CO TO JEST DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA?
Dojrzałość szkolna, zwana również gotowością szkolną, to gotowość dziecka do podjęcia nauki w klasie pierwszej.
Składa się na nią kilka wymiarów:
- dojrzałość fizyczna,
- dojrzałość emocjonalno-społeczna,
- dojrzałość do nauki czytania i pisania,
- dojrzałość matematyczna,
- dojrzałość funkcji poznawczych.
1. DOJRZAŁOŚĆ FUNKCJI POZNAWCZYCH
czyli:
- pamięci,
- koncentracji uwagi,
- spostrzegania,
- mowy,
- myślenia,
- kontroli przebiegu funkcji poznawczych,
jest optymalna wtedy, gdy dziecko:
- ma motywację do wykonywania zadań o charakterze dydaktycznym, ciekawość, zadawanie wielu pytań o przyczyny obserwowalnych
zjawisk,
- potrafi klasyfikować przedmioty według różnych kryteriów; wymienia i charakteryzuje pory roku; ma orientację w schemacie ciała;
potrafi ułożyć i opowiedzieć historyjkę obrazkową,
- stara się mówić w sposób poprawny i zrozumiały dla innych; mówi płynnie i niezbyt głośno, interesuje się książkami dla dzieci,
uważnie słucha, ogląda; często zadaje pytania, pyta o niezrozumiałe fakty,
- składa układanki typu puzzle, jest spostrzegawcze, potrafi wskazywać różnice między obrazkami,
- potrafi uważnie słuchać; dzieli zdanie na wyrazy, dzieli wyraz na sylaby i łączy sylaby w wyraz; potrafi zapamiętać i wykonać
polecenie; chętnie rozwiązuje zagadki,
- stara się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbuje przewidywać, co może się wydarzyć.
2. DOJRZAŁOŚĆ FIZYCZNA
jest optymalna wtedy, gdy dziecko:
- jest sprawne fizycznie (lub na miarę swych możliwości, jeśli jest dzieckiem mniej sprawnym ruchowo),
- uczestniczy w zajęciach ruchowych, grach, zabawach,
- sprawność manualna oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa funkcjonują bez zaburzeń,
- sprawnie łapie i odrzuca piłkę,
- buduje z drobnych klocków (typu Lego),
- lepi figurki z plasteliny,
- prawidłowo trzyma ołówek (chwyt, napięcie mięśni),
- posługuje się sprawnie prostymi narzędziami,
- dba o swoje zdrowie, zaczyna orientować się w zasadach zdrowego żywienia.
3. DOJRZAŁOŚĆ EMOCJONALNA I SPOŁECZNA
jest optymalna wtedy, gdy dziecko:
- zwraca uwagę na inne dzieci, przewiduje ich zachowania,
- mówi w sposób zrozumiały dla innych o swoich potrzebach i decyzjach,
- zaprasza dzieci do zabaw i rozmów,
- pomaga innym dzieciom spontanicznie lub na prośbę kolegi,
- potrafi uczyć się pod kierunkiem dorosłego,
- potrafi zapamiętać i wykonać proste polecenia,
- często zadaje pytania,
- jest zainteresowane osiągnięciem celu, stara się dokończyć pracę,
- okazuje radość z osiągniętego wyniku,
- umie się przedstawić, zna swój adres i wie, komu i dlaczego takich informacji nie można podawać.
Dziecko sześcioletnie niedojrzałe pod względem emocjonalnym i społecznym stara się nadmiernie często przebywać w pobliżu nauczyciela lub innej osoby dorosłej, tak że utrudnia to jemu pracę w grupie rówieśniczej lub często reaguje gniewem, obraża się, odwraca, odchodzi podczas zabaw z dziećmi i innej aktywności zadaniowej.
4. DOJRZAŁOŚĆ DO NAUKI CZYTANIA I PISANIA
jest optymalna wtedy, gdy dziecko:
- używa słów wykraczających poza jego bezpośrednie doświadczenie,
- interesuje się książkami, ogląda je, lubi słuchać bajek, rozmawiać o nich,
- rozumie sens umownych znaków,
- układa krótkie zdania,
- dzieli zdanie na wyrazy,
- dzieli wyraz na sylaby i układa wyraz z sylab,
- wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej (Jaka głoska jest na początku słowa KOT?),
- potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru,
- potrafi uważnie patrzeć, aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach,
- sprawność manualna oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa funkcjonują prawidłowo,
- zna drukowane i pisane, małe i wielkie litery,
- układa wyrazy z liter i zdania z wyrazów,
- potrafi czytać proste wyrazy i krótkie zdania,
- kreśli znaki literopodobne,
- potrafi odwzorować kształty liter,
- podejmuje próby pisania i rozumie znaczenie umiejętności pisania.
5. DOJRZAŁOŚĆ MATEMATYCZNA
jest optymalna wtedy, gdy dziecko:
- liczy obiekty i rozróżnia błędne liczenie od poprawnego,
- wyznacza wynik dodawania i odejmowania odliczając w pamięci i na konkretach w zakresie do 10,
- ustala równoliczność dwóch zbiorów, posługuje się liczebnikami porządkowymi (pierwszy, drugi, itp.),
- odczytuje cyfry oznaczające liczby od 0 do 10,
- rozróżnia stronę prawą i lewą, określa kierunki i ustala położenie,
- wie, na czym polega pomiar długości i zna proste sposoby mierzenia,
- zna stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy,
- rozróżnia podstawowe figury geometryczne.
Opracowanie: Anna Dębczak, psycholog
PRZED PIERWSZYM DZWONKIEM, CZYLI JAK ZAPEWNIĆ DZIECKU SUKCES W SZKOLE.
Nowy etap w życiu dziecka, jakim jest rozpoczęcie nauki w szkole, jest bardzo ważny nie tylko dla samego dziecka, ale i dla jego rodziców. Badania prowadzone nad dojrzałością szkolną dzieci wykazują, że uzyskanie sukcesu w nauce zależy od wielu czynników wewnętrznych (dziedziczność) i zewnętrznych (środowisko). Obserwowane niekiedy u dziecka deficyty rozwojowe, mogą utrudnić jego efektywną pracę i osiągnięcie oczekiwanych wyników. W wielu przypadkach można istniejące niedobory skorygować, między innymi, poprzez intensywną i systematyczną pracę z dzieckiem w domu. Wymaga to jednak od rodziców, jak i od samego dziecka, wnikliwej obserwacji posiadanych możliwości, poznania przyczyn trudności, a następnie wielu ćwiczeń, które poprzez skuteczną i szybką pomoc, pozwolą zniwelować zaistniałe przeszkody.
Przygotowanie dziecka do szkoły powinno rozpocząć się na długo przed pierwszym dzwonkiem. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na jego sprawność fizyczną, umiejętności ruchowe, manipulacyjne i koordynację wzrokowo-ruchową. Zachęcać dziecko do swobodnego biegania, wspinania się, skakania. Upewnić się, czy ma prawidłową postawę ciała, ponieważ siedzenie w szkolnej ławce przez dłuższy czas może być, w przypadku wad postawy, dla dziecka trudne. Ruch na powietrzu, wspólne zabawy, gry i gimnastyka to najlepsze formy dbałości o rozwój fizyczny i hartowanie organizmu. Warto zadbać także o właściwe odżywianie, a tym samym o wagę dziecka. Prawidłowo rozwijające pod względem fizycznym dziecko, rozpoczynając naukę w szkole:
- nie męczy się chodzeniem i codziennym wysiłkiem fizycznym,
- sprawnie biega,
- wbiega po schodach bez trzymania się poręczy,
- samodzielnie schodzi ze schodów,
- przejdzie na palcach na odległość 3 metrów, nie dotykając piętami podłogi,
- sprawnie skacze prosto przed siebie na prawej lub lewej nodze,
- koordynuje wzrok z ruchem ciała (oko i ręka, oko i noga),
- chętnie uczestniczy w zajęciach, zabawach i grach ruchowych w sali lub na powietrzu.
Już w okresie przedszkolnym warto zwrócić uwagę na zabawę dziecka, ponieważ jest ona jego podstawową czynnością i sposobem uczenia się świata. Początkowo są to głównie zabawy manipulacyjne. Stopniowo pojawiają się zabawy konstrukcyjne, które wymagają zaprojektowania końcowego efektu. Następny etap to zabawy twórcze, tematyczne. Zabawa doskonali spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe, kształtuje uwagę, wzbogaca słownictwo. Powinna być tak kierowana przez dorosłych, żeby te funkcje spełniała. Dobrze jest wykorzystać każdą chwilę spędzoną z dzieckiem, aby zainteresować go obserwacją otoczenia, poszerzaniem wiedzy o środowisku (najbliższym i dalszym), uczeniem odróżniania stron, poznawaniem kolorów, różnicowaniem położenia przedmiotów względem siebie (na, pod, za, przed itp.), poznawaniem liczb i pojęć wielkości, rozpoznawaniem związków i relacji pomiędzy elementami (klasyfikowanie wg cech, użyteczności itp.). Bardzo pomocne są zabawy plastyczne, które służą kształceniu gotowości do pisania (rysowanie, zamalowywanie, rysowanie kredą, rysowanie patykiem na piasku itp.). Niezbędne jest uczenie wycinania, lepienia z plasteliny, czy układania elementów wg wzoru (puzzle, patyczki, klocki). Dziecko trzyletnie powinno umieć narysować koło oraz układ prostego krzyża według przedstawionego modelu. Dziecko czteroletnie potrafi już na ogół odtworzyć kwadrat, pięcioletnie - trójkąt. Najtrudniejszą figurą do odwzorowania jest romb, który potrafią narysować dzieci starsze. Warto wiedzieć, że u podstaw procesu pisania, w początkowej fazie, zasadniczą rolę odgrywa współdziałanie wzrokowych, słuchowych i ruchowych ośrodków kory mózgowej. Aby odtworzyć litery dziecko musi wywołać i skojarzyć odpowiednie wyobrażenia wzrokowe, słuchowe i ruchowe, efektem czego jest znak graficzny w postaci wyrazu.
Idąc do szkoły dziecko powinno mieć dobrze rozwinięte funkcje analizy i syntezy wzrokowej oraz słuchowej. Oznacza to, że powinno umieć dostrzec w obrazku poszczególne elementy (analiza), a potem je scalić (synteza). Funkcje te ujawniają się już podczas zabawy klockami, układania wzoru, rysowania. Gdy dziecko układa niechętnie, le skleja prace plastyczne, w jego pracach brakuje proporcji, rysunki zawierają wiele uproszczeń i nie wynika to z braku motywacji do wysiłku, może być objawem słabo rozwiniętej analizy i syntezy wrażeń wzrokowych. Podobnie jest w przypadku obniżenia analizy i syntezy słuchowej. Dziecko unika wówczas zajęć umuzykalniających, nie potrafi naśladować dwięków, ani ich nie różnicuje, często le wymawia głoski. Są to dla rodzica sygnały, że trzeba zwiększyć liczbę ćwiczeń w tym obszarze, ponieważ może to negatywnie wpływać na naukę czytania i pisania.
W wieku 6 lat intensywnie rozwija się mowa dziecka oraz zasób pojęć. Niektóre dzieci same zadają dorosłym pytania, inne potrzebują żeby je zachęcać. Należy wykazać dużo cierpliwości, odpowiadać dziecku spokojnie, zgodnie z realiami i zasadami gramatycznymi. Zachęcać dziecko do wypowiadania się poprawnie sformułowanymi zdaniami. W tym okresie należy zwrócić baczną uwagę na zaburzenia mowy. Do 5 - 6 roku życia dziecko powinno opanować mowę pod względem artykulacyjnym, tzn. prawidłowo wypowiadać wszystkie głoski. W przypadku rozpoznania trudności rozwojowych mowy warto zwrócić się o pomoc do logopedy.
Podobnie jak i wcześniej opisane funkcje, już w okresie przedszkolnym kształtuje się rozwój emocjonalny i społeczny dziecka. Przebiega on w trzech procesach. Uczenie się zachowań społecznie aprobowanych, czyli dostosowywanie się do przyjętych standardów, pełnienie ról zgodnie z wzorami zachowań oraz rozwój postaw społecznych, a w szczególności stosunek do ludzi i otoczenia. Właściwie rozwinięte pod względem emocjonalno-społecznym dziecko, idąc do szkoły, potrafi nawiązywać prawidłowe stosunki z rówieśnikami. Jest już zaradne i samodzielne w codziennych czynnościach. Ma poczucie obowiązku i dość dobrze radzi sobie z kontrolą własnych emocji. Z niewielką pomocą dorosłego wykonuje polecone zadania.
Jednym z ważnych elementów przygotowania dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole jest rozwijanie umiejętności twórczego myślenia. Termin "twórczość" oznacza pracę wykraczającą poza proste naśladownictwo i operowanie schematem. Dziecko twórcze, to dziecko aktywne, kreatywne, posługujące się nieszablonowymi zasadami w działaniu, niekonwencjonalne i pełne własnej inicjatywy. Ogólnie możemy mówić o twórczości pierwotnej spontanicznej, przejawiającej się w zwykłych, codziennych zabawach i czynnościach oraz o twórczości wtórnej opartej na specjalnych uzdolnieniach, które wymagają pracowitości, dyscypliny i cierpliwości.
Fazy rozwoju twórczości u dzieci:
1. Do 2 roku życia, tzw. wczesna faza rozwoju. W tym okresie kształtuje się inteligencja sensomotoryczna i motoryczna dziecka.
Szczególnie wzmożona jest aktywność zabawowa. Pod koniec okresu pojawia się intensywne zainteresowanie zajęciami
plastycznymi, między innymi rysowaniem, malowaniem, wycinaniem, klejeniem, itp.
2. 2-4 lat, druga faza rozwoju. Jest to wiek autonomii, dynamiczny okres poznawczy, stawianie pytań, rozwój języka, pierwsze
ukierunkowane uzdolnienia widoczne w zabawach i fantazjach dziecka.
3. 5-7 lat, trzecia faza. Dziecko zdobywa powoli kompetencje (wiem, umiem), przejawia inicjatywę w poszukiwaniu twórczych
rozwiązań, intensywnie rozwija się wyobrania.
4. 8-12 lat, czwarta faza. Dziecko uczy się pracować w grupie, rozwijają się operacje formalne.
5. 13-17 lat, faza piąta. Szukanie ideałów, wzorców, pojawiają się uzdolnienia specjalne, dziecko uczy się kreować siebie, może
pojawić się w zachowaniu przekora i szukanie popularności.
Cechy dziecka twórczego:
1. Szczególny sposób spostrzegania świata (myślenie abstrakcyjne, dostrzeganie szczegółów, zaciekawienie, wiedza, itp.).
2. Otwartość umysłu i tolerancja dla dwuznaczności (elastyczność, zdolność odbierania i tolerowania sprzecznych informacji).
3. Niezależność i odwaga (niezależność w sądach i opiniach, brak lęku przed niepowodzeniami, odporność na brak pochwał
i nagród).
4. Spontaniczność i ekspresyjność (zachowanie swobodne, mniej kontrolowane, wyrażanie siebie, radość z działania).
5. Brak obawy przed nieznanym (zainteresowanie zagadkami, tajemnicami, chęć zmiany, ryzyko).
6. Zdolność koncentracji i fascynacja wykonywaniem zadań.
7. Zyczliwe poczucie humoru.
8. Zdolność do integrowania przeciwieństw.
Na jakim etapie rozwoju twórczego jest dziecko, jak rozwija się jego myślenie, fantazja, wyobrania można wnioskować z charakteru zabawy dziecięcej. Dzięki zabawie dziecko zbiera doświadczenia i ćwiczy umiejętności. Z czasem zabawa nabiera intensywności, pojawia się fantazja, która pozwala wyjść poza to, co istnieje. Dzięki temu dziecko nie tylko bawi się w to, co jest, ale także widzi rzeczywistość wykraczającą poza konkrety. Osoba dorosła powinna podsuwać dziecku nowe treści, pokierować zabawą w stronę rozwoju fantazji i twórczości.
Rola rodziców nie kończy się na obserwacji prawidłowości lub odchyleń w rozwoju dziecka. Pierwsze lata nauki to okres wymagający od obu stron mobilizacji i cierpliwości. Pomoc rodziców powinna uwzględniać wspieranie dziecka, szczególnie w sytuacjach przekraczających jego możliwości:
1. Nie należy zniechęcać i krytykować za każdy błąd lub niepoprawnie napisane litery.
2. Nie karać za niepowodzenia w szkole zmuszając do czytania bądź przepisywania tekstów.
3. Dostrzegać wysiłek, realnie oceniać i akceptować dziecko takim, jakim jest.
4. Nie porównywać z kolegami.
5. Nie ingerować zbyt gorliwie w to, co dziecko robi podczas samodzielnej pracy w domu.
6. Nie ulepszać i nie poprawiać.
7. Kontrolować, ale spokojnie i dyskretnie.
8. Chwalić za konkretną czynność, za to, co wyszło dobrze. Nie chwalić globalnie, ogólnie, ponieważ dziecko poczuje
się rozczarowane, gdy inni nie zawsze je pochwalą.
9. Stworzyć dziecku odpowiednie warunki do pracy i odpoczynku w domu.
10. Nie przerywać i nie odciągać od zadań wymagających skupienia uwagi.
11. Pytać o to, co było w szkole, ale nie po to, by zaspokoić ciekawość, a naprawdę wysłuchać.
W szkole radzą sobie lepiej uczniowie, którzy mają dobre poczucie własnej wartości, są pewni posiadanych kompetencji, ale równocześnie są świadomi swoich ograniczeń i przyznają sobie prawo do popełniania błędów. Dlatego tak ważne jest, aby dziecko przekraczając próg szkoły, czuło się przygotowane i dojrzałe do podjęcia nowych zadań, obowiązków i nowych wyzwań.
Opracowanie: Elżbieta Boczar, psycholog
|
